İstanbul – 2020 yılında 11. yüzyıl Kariye Kilisesi’nin camiye dönüştürülmesi emredildiğinde, dünyanın en iyi Geç Bizans dönemi mozaiği ve fresklerinden bazılarına sahip olan iç mekanın kaderi için birçok kişi endişelendi. Bina dört yıllık bir bekleyişin ardından restorasyon için kapatıldı, ancak 6 Mayıs’ta Kariye Camii olarak tekrar halka açıldı ve Hristiyan sanatının değerli eserleri tekrar kamuya açıldı- yalnızca belli başlı bir avizede bulunan ve erkeklerin ibadet salonu olarak ayrılan birkaç parça dışında, bu bölgeye Müslüman olmayanlar ve kadınlar alınmıyor.
Büyük bir zafer olarak gördüğü Hagia Sophia’nın ve Kariye Kilisesi’nin yıllar sonra müzeden camiye dönüştürülmesinin ardında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan var. Bizans İmparatorluğu’na göndermelerde bulunarak politik rakiplerine karşı sert çıkışlar yapan Erdoğan, 330-1453 yılları arasında geniş bir coğrafyada hüküm süren ve başkentleri Konstantinopolis’in (eskiden Bizantion, şimdi İstanbul) Osmanlılar tarafından alındığı 1453 yılına kadar devam eden Roma İmparatorluğu’nun devamı olan Bizans İmparatorluğu’na göndermelerde bulundu.
İstanbul’da Kariye Camii’nin dışında
Türkiye Erdoğan döneminde geçmişteki Osmanlı ihtişamlarının geri istenmesine odaklandığından, Bizans dönemi İstanbul’undaki izleri zaman ve şehirleşme sonucunda büyük ölçüde kaybolmuştur. Tarihi kent surları 1980’lerde yanlış bir restorasyona tabi tutulmuştur. Büyük Konstantinopolis Sarayı’nın kalıntıları üzerine lüks bir otel inşa edilmiştir. Hagia Sophia ile aynı ihtişama sahip olan ancak birkaç yıl öncesine kadar çöplük haline gelen St. Polyeuctus Kilisesi’nin kalıntıları da unutulmuştur.
Şu anda, St. Polyeuctus, kent surları, Valens Su Kemeri ve diğer Bizans siteleri restorasyon altındadır ve 2019 yılında göreve başladığından beri çok sayıda kültür mirası projesinin parçası olan muhalefet partisi yönetimindeki İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin daha kapsayıcı bir yaklaşım sözü verdiği kent tarihi konusunda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Ancak belediyenin, Chora ve Hagia Sophia gibi birçok Bizans kilisesinin dönüştürülerek Osmanlı cami yapılmasına yetkisi bulunmamaktadır. Bu yapılar, işlevlerine göre ya aktif cami olan Diyanet İşleri Başkanlığı ya da cami olmayan Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından denetlenmektedir.
Altıncı yüzyıl Stoudios Manastırı Kilisesi, bazı hesaplara göre Bizans döneminin en önemli manastır kuruluşudur ve kültür mirası uzmanları arasında en çok endişe uyandıran mülklerden biridir. İstanbul Koç Üniversitesi’nde bulunan Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Merkezi Direktörü olan Profesör Engin Akyürek, “Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün planı binayı camiye dönüştürmektir ve bu, binanın orijinal karakterini yitirecek çok ağır bir restorasyon anlamına gelir” dedi.
Sanatsal ve kültürel mirasla ilgili yatırımlar, genellikle tüm Türkiye’deki tüm kültürel miras alanlarında ortaya çıkan sorunlarla ilgilidir: sınırlı finansman, çok katmanlı ve bazen zıt paydaşlar arasındaki stratejik planlama eksikliği ve tarihi siteleri gelir getiren ziyaretçiler için daha cazip hale getirmeye yönelik yıkıcı müdahalelere neden olan “kültürün turistik anlayışı” olarak nitelendirilen durum.
